Espetxean egotea da:
egarri,
haizea edan nahi
eta ura arnastea.

Ekhiñe Eizagirre Zubiaurre

Memoria historikoa ez da herenegungo bazkalosteko hizketagai anekdotikoa. Ez da normala gure sustraiak, sustrai anestesiatuak, beste norbaitenak bailiran, minik sentitu gabe ebakitzeko gai izatea. Errebolta sozialen eta sozialisten aurrean aharrausi egiteko gogoa sentitzea. Bizilagunaren kondena-egunak ezustean pasatzen baldin bazaizkigu, ez gaude esna.

Ez nuke guardia jaitsi nahi. Horregatik ez diot utzi nahi gurasoei laurogeigarren hamarkadako manifestazioak nolakoak ziren galdetzeari. Ez dut hartu nahi Ryanair hegazkin bat hilabetean behin, “munduko hiritar” gisa neure burua berresteko. Ez nuke deskuidoan alboratu nahi oraindik ere hainbeste euskaldun lotuta dauzkan egoera. Are gutxiago atzoko suaren ikatz gorriak gori darraien artean.

Ataramiñe euskal preso, iheslari eta deportatu politikoen literatur ekarpenak ezagutarazteaz arduratzen den kolektiboa da. Izan narratiba, poesia, bertso paper, komiki nahiz marrazki, guztiek dute lekua Euskal Errepresaliatu Politikoen Literatur Koadernoan. 2002az geroztik urtero argitaratzen den bilduma da, zoko mozpel horretan hazitako loreen sorta, gatibu denarentzat arnasbide eta irakurlearentzat argigarri.

Azken literatur koadernoan (Ataramiñe, 2016) besteak beste, Sao Tometik Alfontso Etxegarai Atxirikaren ahotsa helarazten zaigu eta Frantziatik Mikel Antzarena. Gorka Lupiañez Mintegiren eta Itziar Moreno Martinezen marrazkiak, edota Ekhiñe Eizagirre Zubiaurreren poesia.

Koadernoez gain, asko dira Ataramiñeren eskutik euren lanak argitaratu dituzten presoak. Baita Ataramineren altzotik beste argitaletxe batzuetara salto egin dutenak ere.

Mikel Orbegozo Etxarri

Abendu honetan ere, Ataramiñek bere txokoa izango du Durangoko Azokan, presoen arkatzetatik herritarren begietarainoko zubia eraikiz. Bitartean, argitalpenak eta askoz ere gehiago aurkituko dugu www.literaturkoadernoak.org web orrian.

Sikiera kirika bat zelda barruko usaira eramango gaituen beira zikinari. Txikiegia den patioko zeru puskari. Oroimenari bide luzea jartzen dion irla urrunari. Pasaporterik ezak itxitako muga internazionalari. Bis a bis bat minutuak mantxo doazen kubikulo horretako ezezagunarekin. Lozorro honen baitatik ateratzen lagun diezagun. Mozkorraldi honetako drogen antidoto gisa balio lezake agian.

Munduko Poesia Kaierak egitasmoa 2014an abiarazi zuen Susa argitaletxeak. Proektu honen baitan, nazioarteko poeten antologia laburrak argitaratzen dira urtero. Beñat Sarasola MPKen zuzendariari galdetu dizkiogu egitasmoari buruzko xehetasunak.

Duela lau urte argitaratu zenuten lehen kaiera. Nola sortu zen poesia itzuliaren bilduma hau osatzeko ideia? Zer zuen helburu?

Proiektuaren ideia kaierak argitaratzen hasi baino urte dezente lehenagokoa da. Koldo Izagirrek XX. Mendeko Poesia Kaierak antologiak editatu zituen 2000 eta 2002 urteen artean, non berrogei euskal poeten antologiak apailatu zituen, eta horren harira, antzeko zerbait baina kanpoko poeten itzulpenekin egitea pentsatu zen. Urtetan egon zen proiektua atzera-aurrera eta azkenean 2013an erabaki genuen Munduko Poesia Kaierak martxan jartzea 2014an.

Gabezia handia sumatzen genuen euskal literaturan poesia itzuliari zegokionez. Saiakerak egon izan dira urtetan, baina ez zegoen poesia itzultzen zuen bilduma egonkorrik, eta egitasmo konkretuez aparte (Denonartean-ek eginikoak esaterako), apenas itzultzen zen poesiarik euskarara. Itzulpengintzak aurrera pauso handiak eman ditu azken urteetan baina hankamotz zegoen poesia generoari dagokionez. Zulo hori ikusi eta gure aletxoa jartzen ahalegintzen gara, baina bilduma honek ez ditu, inondik ere, behar guztiak asetzen. Ondo legoke, esaterako, antologiez landa, inor animatuko balitz liburu mugarrien (edo ez hain mugarrien) edizio kritiko landuak argitaratzera. Nola egin? Hori besterik da, halako proiektu bat laguntza publiko sendorik gabe ezinezkoa litzateke eta.

Argitaratu den azkena 21. alea dugu. Zein harrera izan dute poesia kaierek irakurleen artean?

Bizi dugun gizarte kapitalistak dena alderdi kuantitatibo-ekonomikotik begiratzeko eskatzen digu, eta beraz, has gaitezen hortik gero benetan inporta duenaz hitz egiteko. Gaur egun bildumak 160 harpidedun ditu eta horiek dira proiektuaren sostengu ekonomikoa ez ezik morala. Horiek eta bilduman modu batean edo bestean lan egiten dutenak, zeinak militantziatik egiten duten (dugun) lan. Dena esaten hasita, ez gara gai itzultzaileari itzulpen-tarifa ohikoetan ordaintzeko, baina alternatiba ezer ez egitea zenez eta beste ez dakit zenbat urtez poesia euskaratua ez edukitzera kondenatuak egotea, halaxe egin genuen aurrera. Eta itzultzaileek (haiena baita lan handiena, noski) gustu handiz egin dute halaxe lan. Harpidedunez landa dendetan ere saltzen dira kaierak baina gutxi, egia esatera. Beraz, merkatal-ikuspuntu horretatik egitasmoa porrot handia dela esan dezakegu harrotasunez.

Baina hortik kanpo, benetan pozik gaude harpidedunengatik jasotako harrera beroagatik. Hasi ginenetik, pixkanaka bada ere, kopurua handituz joan da, proiektua gustuz hartu den seinale, eta oro har, irakurle eta poesiazaleengandik jaso ditugun hitzak laudoriozkoak baizik ez dira izan, lotsa-gorritzerainokoak kasik. Gauza bera komunikabideengandik jasotako harreraz. Esango nuke euskal komunikabide guztiek izan dutela proiektuarekiko interesa eta denek eman dutela gure berri eskuzabaltasunez. Info7 irratian, esaterako, kaiera-olde bakoitzean prestatzen dute programa monografiko bat haien berri emateko. Horretaz gain, han-hemenka gerora sortu diren proiektu eta enparauetan kaieren oihartzuna entzutea ere lausengu handia da guretzat: Lorea Agirre eta Idurre Eskisabelen hitzaldietan Maria Merçe Marçalena, Arantxa Iturbek idatzitako Koadernoa zuri-n Anne Sextonena… Itzultzaile batzuek prestatutako ikuskizunak ere aipatzekoak dira: Josu Landaren Miguel Hernandez kantuz edo Harkaitz Canok Amorante eta Ainara Gurrutxagarekin prestatutako Ene maite guztiak ikuskizuna, Anne Sextonen poemak oinarri. Inolaz ere espero ez genuen harrera positiboa izan du beraz.

Irakurle xehearentzat ez dira ezagunak orokorrean kaieretako autoreak. Zertan oinarritzen zarete autoreak aukeratzeko orduan?

Bildumaren helburua munduko poesia onena euskarara ekartzea denez, batetik kalitate literarioa garrantzitsua da. Hau da, goren mailako poesia ekartzen ahalegintzen gara. Bestetik, “mundukoa” denez, eta askotan ahazten bazaigu ere mundua gure Mendebalde honetan amaitzen ez denez zorionez, mundu zabaleko poetak ekartzen saiatzen gara. Puntu horretan badugu zer hobetu hainbat zailtasun tarteko (itzultzaileak lortzekoa nagusiki), baina horretan dugu jarria begirada. Udazken honetan argitaratuko dugu, esaterako, lehen poeta asiarra, Chuya Nakahara japoniarra, Hiromi Yoshida-k itzuli duena.

Ez da ohikoa, Susaren web orrian gertatzen den bezala, liburuak sarean eta doan aurkitzeko aukera izatea. Zer onura eta zer galera dakartza horrek?

Bilduma honi dagokionez, onurak besterik ez ditu ekartzen. Berez aski kontu minoritarioa da proposatzen duguna, eta egitasmoari giltzarrapoa jarriko bagenio nahiko lan izango genuke gure kuadrilla-sektatik ateratzeko. Pertsonalki, ez dut uste literatura guztia sarean doan jartzea beti denik onuragarria (gaiak badu aski konplexutasun), baina kasu honetan onura besterik ez dut ikusten. Inork pentsatuko balu sarean ez jartzeagatik kaierak zientoka (gehiago) salduko genituela-edo, literatur munduaz eta mundu editorialaz zipitzik ez dakien seinale.

Zer aurreratu diezagukezu labetik ateratzeko puntuan dauden kaierez?

Lehen esan bezala, batetik Chuya Nakahara izango dugu. Koldo Izagirrek bigarren kaiera prestatu du, kasu honetan Rosalia de Castroren poemen antologia. Oso pozik gaude orain arte galegotik ere ez genuelako ezer itzulirik, eta eremu horretan Rosalia de Castro erraldoi bat delako. Azkenik, Xabi Bordak Seamus Heaney itzuli du, azken hamarkadetako mundu mailako poeta ezagun eta laudatuenetakoa, esango nuke.

Nola eskuratu daitezke kaierak?

Harpidetza bidez www.kaierak.com helbidean eta bestela dendetan. Euskal Herriko liburu-denda gehienetan aurkituko dituzue; liburu-dendetan, ez Eroski, Fnac eta halakoetan alegia.

Kaiera guztiak irakurgai Susa argitaletxearen web orrian:

1. Georg Trakl. 2014 (Itzulpena: Anton Garikano)
2. Maria Merce Marçal. 2014 (Itzulpena: Itxaro Borda)
3. Aime Cesaire. 2014 (Itzulpena: Iñigo Aranbarri)
4. Emily Dickinson. 2014 (Itzuplena: Angel Erro)
5. Carlos Drummond de Andrade. 2014 (Itzuplena: Koldo Izagirre)
6. Miguel Hernandez. 2014 (Itzulpena: Josu Landa)
7. Anne Sexton. 2015 (Itzulpena: Harkaitz Cano)
8. Sofia de Mello. 2015 (Itzulpena: Iñigo Roque)
9. Gabriel Ferrater. 2015 (Itzulpena: Aritz Galarraga)
10. Ingeborg Bachmann. 2015 (Itzulpena: Nagore Tolosa)
11. Eugenio Montale. 2015 (Itzultzailea: Anjel Lertxundi)
12. Jorge de Sena. 2015 (Itzulpena: Rikardo Arregi)
13. Audre Lorde. 2016 (Itzulpena: Danele Sarriugarte)
14. Angel Gonzalez. 2016 (Itzulpena: Gerardo Markuleta)
15. Paul Celan. 2016 (Itzulpena: Xabier Montoia)
16. Nijole Miliauskaite. 2016 (Itzulpena: Leire Bilbao)
17. Stephane Mallarme. 2016 (Itzulpena: Josu Landa)
18. Miroslav Holub. 2016 (Itzulpena: Karlos Cid Abasolo)
19. Adrienne Rich. 2017 (Itzulpena: Maialen Berasategia)
20. Alfonsina Storni. 2017 (Itzulpena: Uxue Alberdi)
21. Dylan Thomas. 2017 (Itzulpena: Iker Alvarez)

Uztaileko bigarrena izan ohi da Ean poesiaren asteburua. Ziur naiz asko garela noizpait handik bueltan zerbait bereziaren parte izanaren sentsazioarekin bueltatu garenak, kultura modu kolektiboan gozatzearen plazera esperimentatu dugunak (literaturarekin gutxitan gertatzen den bezala). Derrigorrezko zita behar luke izan esperientzia berriak dastatu nahi dituen kultur-jalearentzat. Asun Landa eta Ane Muniozguren, antolakuntzako lan-taldeko bi kideen kolaborazioari esker, Eako Poesia Egunen backstagean sartuko dugu muturra gaur, ekitaldi herrikoi honen muinean dagoena gertuagotik ezagutzeko, Uztailearen 14etik 16ra ospatuko den aurtengo edizioaren atari-atarian.

Nola hasi zen dena…

EAko poesia egunak 2004an egin ziren lehen aldiz, Gabriel Aresti Herriko Seme Kutun izendatzeko ekitaldiaren baitan. Gabriel Aresti poetak (Bilbo 1933-1975) azken garaia Ean pasatu zuen eta poema ederrak idatzi zituen Eako herrian eta herriarentzat: Enaden begiak, Eako koplak… Hortik aurrera earrek Arestiren etxEA egiten jarraitu dute, urtez urteko zitan poesiari presentziaz herriko kaleak pintatuz.

Poesia Egunen izana.

Literaturaz, kulturaz, sormenaz, berbaren bitartez gozatzeko aukera piztea du xede poesia asteburuak Asun Landa Eako alaba eta Poesia Egunen talde antolatzaileko beteranoaren hitzetan. “Nire aitaren etxea defendituko dut: Ea da aitaren etxearen sinboloa, Euskal Herri erasotua, abandonatua… bere hizkuntza galtzeko zorian dagoen Euskal Herria. Abertzaletasuna eta herritarren eskubideak defenditu zituen Arestik eta hori hartu dugu sinbolotzat egun horietarako”.

Poesia egunak bidea eginez sortu direla dirudi, modu natural eta dinamikoan. Landaren hitzetan badira bide horretan finkatu diren zenbait ezaugarri gaur egun Poesia egunen zutabe direnak:

“Poesiaeren erakusleiho izatea: Poesia gutxietsia dagoen generoa dela uste dugu, hala ere, gure bizitzaren momentu inportanteenetan poesia dago… Sentimenduak… Errealitatearen deskribapenak… Adierazteko orduan. Bakoitzak bere poesia aukeratu behar du. Urte osoan argitaratu duten poetak gonbidatzen ditugu Eara, euren poema batzuk irakurtzera, musikaz zein irudiz lagunduta.

Espazio naturalen erabilera: Itsas ertzeko herria da Ea eta udaz baliatuz, bertan jartzen ditugu eszenatoki naturaletan giro berezia sortzen da: intimoa izaten da, kanpoan izan arren…

Emakumeen presentzia eta partehartzea: Urtez urte kanpoko poetak gonbidatu ditugu eta ahalegindu gara emakumeak gonbidatzen. Horrez gain, egia da emakume asko eta aportazio ikaragarriak egin dituztenak, izaten ditugula gure artean.

Esperimentaziorako joera: Beti saiatzen gara berritzaileen diren proiektuak ekartzen. Sortzaile berriei lekua ematen, poesia beste generoekin eta beste arte mota batzuekin nahasten dutenen aldeko apustua egiten dugu urtero.

Euskal Herri osoko sortzaileen partehartzea: Guretzat inportantea da, euskara guztiak eta Euskal Herriak bertan izatea: Iparraldetik urtero izaten dira gonbidatuak, nafarrak bertako lagunak egin dira dagoeneko.

Interbentzio artistikoak egun horrietan Ean: Literatura izan arren arte nagusia, hainbat artista plastikoren interbentzioa izaten dugu. Iaz Jose Angel Lasa eskultoreak bere obra Horizonte urdina izenekoa erakutsi zigun Ean.“

Poesia Asteburua Eako herriarentzat.

Ane Muniozguren antolakuntzako kide gaztearen hitzetan, “Eako herria Euskal Herri osora zabaltzen eta ezagutarazten dute Poesia Egunek. Bestalde, bertakoentzat, batez ere antolatzaileentzat, aberastasun handia ematen dute. (…) Herritar asko egoten da inplikatuta antolakuntzan, batez ere egun horietan. Auzo-lanaren, edo herri-lanaren beste adibide bat da.”

“Gure kultura ezagutarazi eta ezagutza horrekin gozatzea da gure helburua” dio Landak. “Uste dugu kolonizazio handia sufritzen dugula eta zentzu guztietan diot, hau da: pentsamendu kritikoaren kolonizazioa, euskararen galera izugarria, kultura elitearentzat bakarrik nahi dutenen kontra gaude gu. Guk ere eskubidea dugu gure kulturaz gozatzeko eta gainera euskaraz egiten den kultura, gaur egunekoa, kosmopolita, bizi bizia eta mundu osokoaren parekoa. Askotan lotzen da euskaraz egiten den kultura, kirol tradizionalekin edota folklorearekin bakarrik eta ez da hori bakarrik. Euskaraz hainbat sortzen da, modu oso desberdinetan eta hori erakusten dugu urtero Poesia Egunetan. “

Eara aurrenekoz hurbiltzen denak…

Literaturaz, arteaz, naturaz eta lasaitasunaz gozatzeko aukera aurkituko duela dio Muniozgurenek, “eta batez ere, gauza asko komunean dituen jendearekin egoteko parada, esperientziak konpartitzeko, ideiak garatzeko eta ondo pasatzeko aukera izango du.”

Landaren hitzetan “ekitaldi batetik bestera giro magikoa sortzen da jendearen artean, modu horizontalean sortzen direlako harremanak sortzaile eta herritarren artean… Ideia berriak eta zaharrak, denak partekatzen dira bi kale eta bi auzoko herritxo honetan. Errezitaldi musikatuak, antzerkia, dantza… denetarik aparteko giroan eta dohain, denontzat eskuragarri. 

Aurtengo edizioari dagokionez…

Muniozgurenek aurreratu digunaren arabera, “arteak inoiz baino presentzia handiagoa izango du. Irudiak eta ilustrazioak. Beraz, zentzumen guztien gozamenerako edizioa izango dugu aurten. Musika eta antzerkiak ere urteroko presentzia izango dute, noski. Norberak egiten du berezi egun hauetan pasatzen dena, beraz denoi etortzeko gonbita luzatzen dizuegu.”

Landak eransten du: “Bat-bateko marrazkiak zein aurretik egindakoak erakutsiko dizkigute. Antzerkia eta dantza garaikideko ikuskuzunak ere izango ditugu.” Aurten “protagonismoa partehartzaileak dauka, gure kulturaren kontsumitzaile eta partehartzailea izatera datorrenak. Gure sorkuntzaz gozatzea posiblea da! Frogatu ezazu zuk zeuk!”

Aurtengo Egitaraua.

Poesia egunetako aldizkaria. HARRIKADIE 2017.

Informazio guztia: http://www.eakopoesiaegunak.eus

Aspaldiko partez berritu nuen lehengoan aurrez irakurritako liburu batetan oinarritutako pelikula bat zineman ikusitakoan sentitzen den kilima hori. Zentro komertzial batetako zinema sala batean izan zen, Zaindari ikusezina filmaren estreinaldiak baztango bailarara garraiatu ninduenean. Bizipen berezia da. Ikusle soil bat baino zerbait gehiago zarela dirudi, guztiz partehartzaile bihurtzen zaitu. Saga handietako irakurleei entzun izan diet idatzizkoaren aldean filmak erdizka uzten dituela. Ez da nire kasua. Irudimenari gehiago nahiz gutxiago hurreratu, izugarri maite ditut gustuko eleberrietako pertsonaiak begibistan datzan ipintzen dizkidaten filmak. Hona hemen euskal literaturan azken urteetan argitaratu eta pantaila handian ikusi ahal izan ditugun ale batzuk:

BAZTANGO TRILOGIA. Zaindari ikusezina (Erein, 2013).  Hezurren ondarea (Erein, 2013). Ekaitzari eskaintza (Erein, 2014). Idazlea: Dolores Redondo.

Filma: El guardián invisible (2017). Zuzendaria: Fernando González Molina. Generoa: Thrillerra.

Amaia Salazar inspektoreari esleitu diote Baztango bailaran azkenaldian gertatu diren erailketak ikertzea. Elizondoko alaba izaki, umetako mamuak berpiztuko zaizkio lan kontuengatik familiaren etxera itzulitakoan. Hori horrela, edozerekin aurrera egiteko gai den poliziaren oskolaren atzean, ama izan nahi duen emakumea, bikotekideari eskaini nahi liokeen guztia emateko gai ez den maitalea, baztertua izan zen haurra, pertsonaren hauskortasuna… ezagutuko ditugu. Filmean nahiz hiru liburu marduletan oilo ipurdia jartzeko moduko tentsioa lortzen da, Baztango parajeetako euri, lokatz eta goroldio artean.

AMAREN ESKUAK (Elkar, 2006). Idazlea: Karmele jaio.

Filma: Amaren eskuak (2013). Zuzendaria: Mireia Gabilondo. Generoa: Drama.

Nerea ingeles batekin ezkondua da, eta alaba txiki baten ama. Bere bizi erritmo frenetikoaren barruan, talka handia izan da ama ospitaleratu  dutela jakitea. Pixkanaka zahartzen ari zen amaren osasunean orain arte esku hartu ez izanak kulparen zama ipintzen dio bizkarrean. Ospitaleko ohe aldamenean pasatako denboran bere amari aurrez aurre begiratuko dio eta berau emakume gisa ikustea ahalbidetuko dioten zenbait gauza ulertuko ditu. Alboan izango du amaren ahizpa, gaixotasunaren berri izanda Alemaniatik etorri berria. Emakumeon intimitatearen argazkia lortzen du Karmele Jaiok, familia bereko zenbait belaunaldi bilduta.

SP-RAKO TRANBIA (Elkar, 2001). Idazlea: Unai Elorriaga.

Filma: Un poco de chocolate (2008). Zuzendaria: Aitzol Aramaio. Generoa: Drama.

Unai Elorriagaren lehen eleberria izan zen. Espainiako Narratiba Sari Nazionala eskuratu zuen 2002. urtean. Egitura berezia du SPrako tranbiak, narrazio lineal bat izan ordez, Maria, Lucas, Roma eta Marcosi buruzko testu solteak (sarri eurek idatziak) txirikordatuz osatzen da. Hala, lau pertsonaia bitxiak eta euren arteko harreman are bitxiagoak ezagutzera iritsiko da irakurlea.

Filmean sinpleagoa da hariari jarraitzea. Adinean aurrera, Lucasi burua arintzen ari zaio eta Maria arrebaren etxean bizi da. Marcos, kalean musika joz bizi den gaztea, etxean sartuko zaie okupa, baina hori ez da arazo izango bi zaharrentzat. Hitz gutxitan asko esanez, xamurtasun handiko harremana sortuko da euren artean. Artez eta kolorez gainezka dagoen filma da, zahartzaroaren ukitu grisa beti presente egon arren.

KUTSIDAZU BIDEA IXABEL (Alberdania, 1994). KUTSIDAZU BERRIZ, IXABEL (Alberdania, 2006). Idazlea: Joxean Sagastizabal

Antzezlana: Kutsidazu bidea Ixabel  (2003). Telesaila: Kutsidazu bidea ixabel (ETB1, 2006).

Filma: Kutsidazu bidea Ixabel (2006). Zuzendariak: Fernando Bernués eta Mireia Gabilondo. Generoa: Komedia.

Juan Martin hiriko euskaldunberria Tolosako baserri batera euskara ikastera doaneko pasadizoak kontatzen dira umorezkoa kontakizun honetan. Hasiera batean lekuz kanpo sentituko da gaztea. Laster hasiko da ordea, euskara ikasten eta hizkuntzaz haraindi, euskaldunon bizimodua konprenitzen. Filma bera ere garaiko euskal gizarteak bizi zituen zenbait egoeraren ispilu da: erromeriak, euskaltegiak iheslariak, baserri giroa… Erreza da edozein euskaldunentzat bere burua bertan islatuta ikustea.

OBABAKOAK (Erein, 1988). Idazlea: Bernardo Atxaga.

Filma: Obaba (2005). Zuzendaria: Montxo Armendariz. Generoa: Drama.

Euskal literaturako libururik ezagunenetariko bat izan liteke. 1989an Espainiako Narratiba Sari Nazionala irabazi zuen eta argitaratuz geroztik 25 hizkuntza ezberdinetara itzulia izan da. Euskal Herriko edozein herriska izan liteke Obaba. Liburuan landa munduan girotutako zenbait ipuin biltzen dira, errealismo magikoaren ukituarekin.

Filmean Obabara bere bideo kamera hartuta iristen den erreportari gazte batek argazki zahar batetan ageri diren biztanleen istorioak berreskuratzeko lana hartuko du. Obabaren magiaz eta sorginkeriaz mozkortuko da ia konturatu gabe, bere hezetasunean eta argilunetan galtzeko arriskuarekin jolastuz.

Abendu hasieran Euskal Herrian izan nintzen. Eta ez nuen Durangoko Azokara joateko aukera galdu nahi izan. Zer erosi aski erabakia zuen adiskidearekin nindoan, baina neronek ez neraman etxean egindako zerrendarik. Egunaren bukaera zen jada Dejabu panpin laborategiaren lan bat eskuartean azaldu zitzaidanean, Arrastoak, zuzenean ikusteko aukerarik izan ez nuen antzerki lana biltzen zuena. Zalantzarik txikiena ere ez nuen izan. Erosi egin nuen.

Dejabu panpin laborategia 2001ean Ainara Gurrutxagak eta Urko Redondok sortu zuten antzerki eta txotxongilo konpainia da. Euren zenbait lanekin egin dut topo azken urteetan, eta guztiek astindu didate barrua modu batean edo bestean. “Eurena errealitatea poetikoki azaltzen duen antzerkia da. Umorea eta tragediaren arteko muga delikatuan mugitzen dira beti eta memoria kolekiboari erreferentzia egiten diote maiz”, horixe dio Arrastoak liburuko azken orriko biografiak.

Aste batzuk beranduago irakurri dut Arrastoak. Bi atal ditu liburuak. Lehen atala antzerki lanaren beraren transkribapena da (Donostia Antzerki Saria eskuratu zuen 2015ean). Ederra iruditzen zait dialogo hutsetik irudimenak eraiki dezakeen guztia, antzerki lanak irakurtzean gertatzen den fenomeno xelebre hori. Irakurleak Lurrekin egingo du topo, jakinda edo jakin gabe gerra zibileko gertakizunen motxila aldean daraman neskarekin. Lurrek bere aurreko zenbait emakumeren arrastoari usnaka ezagutuko du nondik datorren. Hori izango da, ezusteko azkenburukora iritsi bitartean, antzerki lanaren ardatza.

Bigarren atala antzerki lanaren making offa bezalako zerbait da, Dramaturgia oharrak gisa izendatua. Sorkuntza prozesuan presente izan dituzten elementuen bilduma da, izan kontu teknikoak, izan eurengan influentzia izan duten autoreen aipuak, bizipen pertsonalak, objektuak nahiz hausnarketak. Euren entsegu gelara sartzea bezalako zerbait da. Antzerki lan baten atzean dagoen sakonera guztiaren ideia bat egiteko balio diezaguke sekula teloiaren bestaldean egon ez garenoi. Paperezkoa eskura ez dutenentzat, hona taldekideei eginiko elkarrizketa sarean.

Euskarri idatzian eskura ditugun beste lan batzuk: Habiak / Nidos (2013) (Euskadi Literatur Saria jaso zuena ilustrazio arloan), Errautsak (2010) eta Gure bide galduak (2011). Asko dira oholtza gainean eskaini dizkiguten emankizunak ere. Eta hezur haragitan ikustearekin zerikusirik ez duen arren, ezin uka etxeko sofatik bertatik antzerki lan eder bat ikustea luxua denik. Horretarako tentazioa sentitu dutenentzat, hona hemen, sareko hemerotekatik erreskatatuak, Dejabu panpin laborategiaren zenbait antzerki osorik ikusgai:

– Arrastoak
– Gure bide galduak
– Azken portua
– Covek nije ptica

Azkenaldian, Frankoren bilobari gutuna lana aurkezten dihardute Euskal Herriko antzoki askotan. Emankizunen data eta leku zehatzak webgunean.

Euskal komikiaren alorrean labetik atera berri-berria dugu Iñaki Martiarena “Mattin”en Zarrakamalda komiki liburua, Txalaparta argitaletxearen eskutik argia ikusi duena.

Komikiko pertsonaia gidaria Lokatza da, gauzak ondoegi ez dihoazkion gaztea. Iluna da izatez. Are gauzak ilun ari zaizkio ateratzen. Gizartearen joko arauen arabera ez da pertsona arrakastatsua. Ez da puntuatzen ari. Ez da produktiboa. Eta horrek ito egiten du. Antsietatearen armiarma sarean kateatuta dago. Baina betiko bidea hartzeak hanka betiko putzuan sartzea dakarrenez, Lokatzak zerbait berriari ekitea erabakiko du: baratze bat sortzea du xede orain. Bere zeregin berriak pertsonaiari bizitza zelan bueltatzen dion kontatzean datza istorioaren trama.

Horrek gogora dakarkit azken aldian buruan darabilkidan kontzeptu bat: Amalurrarekiko konexioaren bertute sakona. Zein dago lurrarengandik gertuago gure betiko baserritarrak baino? Xorieri mintzo zirenak, lanak ilgoraren eta ilbeheraren arabera antolatzen zituztenak, gau eta goiz gorrien irakurle finak. Gure amonaren ama. Gure aitona bera. Libururik irakurri beharrik gabe zientzia oso bat maisuki zerabilten nekazariak. Ingurunearekiko kontzientzia izateari esker. Begiekin begiratu eta belarriekin entzuten bazekitelako.

Eta zer dakarte garai berriek? Eskuak lurrez zikintzea, gerria makurtzea, kontenplazioaren artea… ez dira gure ohiko jarduerak egun. Garaiotako biztanleok belarriak aurikularrekin tapatzen ditugu. Begirada pantaila batera mugatu ohi dugu. Kriterio handiz aukeratuko dugu, jakina, eskaintza globalizatuaren barruan, entzun nahi dugun doinua edo bistaratu nahi dugun irudia. Baina gero ez dakigu desberdintzen zein den karnabaren kantua eta zein enararen txorrotxioa, ez gara begiratu batean Txindokiko tontorra eta Anbotoko haitza bereizteko gai. Gizakiak lurrarekin duen harreman estua kaltetzen dihardugu kez eta porlanez. Eta ez gara horrek dakarkigun galeraz ohartzen. Amaren etxeari harrika ari garen subjektu patetikoak gara.

Lokatzak edonorenak bezalako kezkak ditu: langabezia, bikotekidea bilatzeko presa, gurasoen zahartzaroa eraman ezina… Bere itolarriak ez du oxigenorik aurkitzen hiriaren abiaduran. Dena da azkarregia. Hormigoizkoegia. Begiak irekitzea lortuko du ordea, bere xumean, gure aurrekoen bidea hartuz parez pare duen aldapa malkarrari aurre egiteko. Lurraren logikara itzulera. Aurrerantzean euriak bustiko dio azala, begirada paisaiaren zabalean deskantsatuko du, haize fina sentituko du aurpegian. Lurrak bere beharra du berak lurrarena bezainbeste. Naturaren presentziaren jabe egingo da berriro. Gure aurrekoen gisara. Mozkorraldi kolektibo normalizatutik esnatzeko modu sinplea aurkituz.

Sentsazio basa utzi du nigan liburuaren atze-azala ixteak. Eta mezu bat jaso izanaren asetasunarekin geratu naiz, liburu batek ekar lezakeen gauzarik ederrenetariko bat zure buruan ideia berri bat landatu izana baita.

Oker ez banago Rock FM irrati katea izan da uda honetan ondorengo eslogana erabili duena: “Este verano, deja la guitarra a los que la saben tocar”. Eta ez nator bat dioenarekin. Ez nuke jakingo neurtzen zenbait arte espresio, kirol nahiz hizkuntza lardaskan eta trakets praktikatuz hartu izan dudan atsegin izugarria. Izan ere lehia derrigorra al da denean? Ez al dugu onena izatea besterik kontenplatzen?  Nik garbi daukat nire helburua: gozatzea.

Beti irakurtzera gonbidatzen dugu irakurlea. Edonor gonbidatuko nuke irakurtzera. Bai horixe. Eta zergatik ez halaber idaztera? Ez gara XIX. mendean bizi, non aristokratek bakarrik zekiten idazten eta berauek soilik zuten hausnarrerako abagunea eta pribilegioa, plebeioak haurrak zirenetik beharrean, heldutan haurrak fabrikatzen eta eurak elikatzeko jo ta su lanean zebiltzan bitartean. Proletalgo ilustratua gara. Zorionez. Hausnartu dezakegu feminismoaz, ekonomiaz, ekologiaz, politikaz, biologiaz, historiaz, arteaz, filosofiaz, psikologiaz… XXI. mendeko herritarraren xehetasunetik.

Gonbidatzen zaitut ariketa egitera, Jack Kerouac izan beharrik gabe, zure bizitzaren rollo mekanografikoa idaztera. Ohartuko baitzara, eguneroko gauzarik xumeenak idaztearekin zein irudi estetikoak, zein hausnarketa sakonak, zein eduki mamitsuak aterako diren letren bidera. Sentsazio hori muturrera eramateko, ausartu zaitez ariketa esplizituki egiten, tabuak eta lotsak erantziz, metaforak testua edertu nahi denean soilik erabiliz, ez kamuflagerako arma gisa, pertsonen izenak idazteko beldurrik gabe, kaka egin duzun edo zenbat aldiz masturbatu zaren idazteak erreparorik emango ez dizun puntura iristeraino.

Arteak plazererako bi geltoki dauzkala uste dut (gutxienez). Bata sortzailearena, lana erditu bitartean sentitzen dena, edo errun berritan. Bestea kontsumitzailearena, besteren produktua dastatzeko aukera duenekoa. Aukera itzazu biak. Izan zaitez idazle eta zuri buruz diharduen nobelaren irakurle.

Elkarrizketa bezalaxe, idazketa ere dialektikarako tresna baliagarria da. Ideien anabasan orientatuko zaituen iparrorratza. Eta ez naiz sartuko horrek izan dezakeen eragin terapeutiko izugarriari buruz hitz egitera.

Nire testuek ez dute lau sos balio eta hori ez da nire eskuarentzat galga. Hitz egiteko ez baitago belarrien beharrik. Askatasun osoz idatz daiteke irakurlerik espero ez duen nobela. Oka egin duzunean sortu den marrazkia errespetatuz. Eskaparate baten zamari aurre egin eta publiko bat elikatzeko ardurarik sentitu gabe. Izen abizen semisonatuen eta egoen koreografia regionalaren estenarioa baino planeta bat harago, itzalaren soseguan, idatzi duzunaren konturik inori eman beharrik gabe.

Bidaiatzen ari naizenean idatzi ohi dut gehien. Baina akaso ez al da bizitza bera sekula izango dugun abenturarik luzeena? Baduzu koaderno bat eskura, baduzu propagandako bolaluma bat, baduzu abentura bat azal propioan bizitua, baduzu gaitasuna eta heziketa pribilegiatua. Zure nobela idazten hasteko prest zaude.