Izeba Rositak 70 urte ditu eta Bartzelonan bizi da. Euskaldun eta euskaltzale aktibista, neskalagun berria aurkezten diozunean euskara badakien galdetzen duen horietakoa da. Ziur nago ea bihotz oneko neskatxa den jakin nahi duela, baina ateratzen zaion lehenengo edo bigarren galdera hori izaten da. Ez du intentzio maltzurrik. Barrutik ateratzen zaiona da; uler dezazun, bere eskema mentalean tresna baten erresorte automatikoa aktibatzen zaio.
Eskema mental honek arriskuak izan ditzake. Rositak Despacito abestiaren euskarazko bertsioa lehenengo aldiz entzun zuenean -Larruren Pixkanaka– pozez zoratzen zegoen. Telefonoz deitu zidan bere aurkikuntza kontatzeko. “Oso polita da! Pila bat gustatzen zait”. Mutu geratu nintzen. Pentsakor. Izebarentzat Luis Fonsi espazioko gerlaria balitz, Goku izango litzateke eta Larru, aldiz, giharrak estu eta ilea hori dituen Vegeta.
Niri auzo-lotsa eragiten dit.
Nire osasun musikala zaintzen saiatzen naiz. Eguberrian entzun nuen lehen aldiz Huntzaren Aldapan gora kanta. Kasu honetan nire amak ohartarazi ninduen bazter guztietan euskal musika astindu duen doinuaz. Bere eskolan -irakaslea da- maiz entzuten dutela esan zidan. Nire familia, euskal patxangaren abangoardia.
Patxanga eta Los 40 Principalesen jarri ohi duten musika low-costa (norberak ipini diezaion nahi duen etiketa) Hego Amerikan eta Espainian lantzen den estilo parranderoarekin erlazionatzeko joera dugu. Kontuz, ez dugu hain urruti joan behar. Triki-pop, sasi-ska eta elektro-txarangaren herrian hamaika adibide ditugu: Alaitz eta Maider, Gatibu, Hemendik At, Maixa eta Ixiar, ZeEsatek!, Betagarri, Skakeitan, En tol Sarmiento… Egia da euren letrek ez dutela matxismo kiratsik; askotan balore ezkertiar eta unibertsalak bultzatzen dituzte, baina imajinario kolektiboan jasota geratzen diren metaforak kezkagarriak dira. Esaterako, txozna batean Alaitz eta Maiderren “otsoaren suizidioa eta txanogorritxuren dibortzioa”ren zatia iristen den bakoitzeko Jainkoak katutxo bat akabatu egiten du.
Gaur egun harrigarria iruditzen bazaigu ere, 90eko hamarkadan Oiartzungo festetako autotxokeetan musika euskalduna pintxatzera behartzen zuen HBko udaletxeak. Suposatzen da euskara bultzatzeko estrategiaren bat izango zela. Estrategia traketsa, hain zuzen ere. Ez dugu gaztelania, ingelesa eta gainontzeko hizkuntz kolonialistarik nahi gure festetako barraketan. Hobe Andoaingo Kilometroak 90eko sintonia buklean entzuten badugu euskara bermatzeko. Termometroa musika bera izan beharrean, hizkuntza da. Epaile batek Kilometroak izan dituen sintonia gehienak aztertuko balitu, gustu ezaren delitua leporatzeko eskubidea emango nioke.
Ez dut oraindik Ion Andoni del Amo-ren Party & Borroka liburua irakurri. Egiteke dauden gauzen karpetan jaso dut, baina kriston itxura du. Euskal Herriko historiako azken 60 urteetan mugimendu sozialek eta musikak izan zituzten loturak eta eraginak aztertzen ditu liburu horretan. Doktore tesian landu zuen hasiera batean eta, ondoren, Txalaparta editorialaren eskutik plazaratu du bertsio laburrago bat. Elkarrizketa honetan dio hobe dela Esne Beltzaren patxanga erreibindikatiboa entzutea Pitbullen musika matxiruloa baino. Argudioa hori bada, ados. Baina honek ez du esan nahi Esne Beltza bezalako proposamenak derrigorrez bultzatu behar direnik, soilik, euskaraz direlako. Hizkuntza batek ez du kalitate labelik banatzen. Gutxienekoa da. Beraz, hobe Esne Beltza Pitbull baino, bai, baina askoz hobe low-cost gabeko mundu batean biziko bagina.